Эгэл баатруудыг минь өршөө, бурхан минь!
Бат-Үүл баатар болов. Үүнтэй зориуд сөргүүлж “контр баатар” тодруулах хөдөлгөөн үүслээ. Эгэл баатар! Уг нь эгэл биш болоод л баатар болдог баймаар. Эгэл баатруудыг бөөнд нь “нэр нь үл мэдэгдэх баатар” гэж нэрлэн дунд нь хөшөө босгоод бунх шарил дээр нь баяраар цэцэг өргөдөг. За тэр ч яахав, энэ тухай ярих гэсэн юм биш.
Зурагтаар нэгэн эгэл баатрыг рекламдлаа. Баатар Гачууртад төржээ. Тэнд гадны хөрөнгө оруулагчид гольфын талбай байгуулахаар болж газраа янзлан баахан хөрөнгө үрснийх нь дараа суулт муулт зарласаар байгаад хөөгөөд явуулчихсан гэнэ. Хэний юун хөрөнгө оруулагч хэний зөвшөөрлөөр тэгснийг нь мэдэхгүй юм. Бодвол шийдвэр гаргах эрхтэй нэг нь л зөвшөөрөл олгоо биз. Монголд хөрөнгө оруулах нь үнэн баталгаатай, ороод ирэхээр чинь яах ч үгүй гэж манай хууль болон хуулийг зохиогчид байнга ярьж тунхагладаг болохоор хэн нэг нь энэ үгэнд нь хууртаад баахан мөнгөө л үрсэн байх даа. Ороод ирэхээр нь алаад өгдөг нь ч харин манайдаа бол бичигдээгүй хууль л даа. Эгэл баатраас асууж байна: “Цаашид юу хийх бодолтой байна?”. Баатар маань харин “Одоо энэ хагалаад хаясан газар дээр ногоо тарьдаг юм билүү” гэж авдаг байгаа.
Гольф бол казиногийн нэгэн адил бараг л өвчин. Ялангуяа япончууд, солонгосууд үүгээр өвчилсөн байдаг, тэд Америкт очиж их тоглодог. Хоёр жилийн өмнө Хятадын Гуанжу хавьд 18 нүхтэй хамгийн том стандарт гольфын талбай арвыг зэрэгцүүлэн барьжээ. Одоо тэдний цуваа Гуанжу руу хөврөх нь тэр. Ердийн талбайд дундачаар 5 минутын зайтайгаар багууд ар араасаа оочирлодог бол Гуанжуд захиалга хэтэрхий их учраас гуравхан минутын интервал тогтоосон гэнэ. Өдөр шөнөгүй, өглөө оройгүй бөөн оочир. Японд ч гольф бий, гэхдээ газар нутгийн хавчлагаас болоод дэндүү үнэтэй учир Америк орж тоглосон нь хямдхан тусдаг гэнэ. Одоо бол өмнөд Хятадад тоглож хоночихоод бүтэн сайны орой буцахад нэгдэхийн өглөө ажил дээрээ байж байх нь.
Гэвч тэнд 6,7,8-р сард очилтгүй. Халуун, чийгтэй, дээр нь борооны улирал. Гольфчид орох байх газраа олж ядна. Нэмэх хорин хэм дулаантай, зөөлөн салхитай монголын зун энэ үед яг тохирно. Хамгийн гол нь мань гольфчдын нутгаас тийм ч хол биш. Тавдахын орой нисч шөнө нь ирээд хоёр хоног тоглочихоод эргээд нисчихэнэ. Ямар их мөнгө орж ирнэ гэж санана. Нэг байтугай хэдэн мянган эгэл баатруудын улсаас авдаг тэтгэмж тусламж цалин тэтгэвэр эндээс л гарна. Юутай ч ногоо тарьснаас хавьгүй ашигтай. Гольфын талбай байгаль орчныг хэрхэн гоё үзэмжтэй болгодог гэж санана, хэн хүнгүй кинон дээрээс хараа биз. Тэгээд ч баатар маань хэний газар дээр хэний зөвшөөрлөөр өөртөө ногоо тарих гээд байгаа юм бол?
Хүрхрээгийн аманд олон улсын жишигт нийцэхүйц цанын бааз байгуулжээ. Хэний зөвшөөрлөөр хэн байгуулсныг мэдэхгүй. Гэхдээ хоосон байсан тэр ам одоо мөнгийг шуудайлж байна. Очсон хүн дор хаяхад 20-30 мянган төгрөг үлдээгээд явж байна. Эрүүл мэнд, спорт, зөв амралт энэтэр ярихаа болъё. Эндээс бий болж байгаа мөнгө татвараар дамжин ямар олон эгэл баатрын амьдралыг хангаж байгаа бол! Боловсрол, эмнэлэг нь улсаас үнэгүй байдаг, дээр нь бэлэнгээр баахан мөнгө тараадаг маш сайхан социалист орон шүү дээ, миний эх орон. Үнэгүй боловсрол л гээд байна, хэсэг нь мөнгө хийж тэндээс татвар авч байж л сургуулийн багшийн цалинг өгч байгаа.
Өнөөгийн дэлхий улам бүр нэг дэг журамтай болж байна. Гэр дотроо юу ч хийж байсан бусдад хамаагүй гэдэг зарчим үеэ өнгөрөөжээ. Иймээс хуучин Югославын удирдагчид Гаагийн шүүхээр орж, Суданы “жолоодогч” Башир гэгч нутгийн иргэдээ алан хядсан хэргээр олон улсын шүүхэд дуудагдаад байна. Саяхан төв Америкийн нэг жижиг оронд цэргийнхэн Ерөнхийлөгчөө гэрээс нь баривчлаад хил гаргаад хөөчиж. Дэлхий даяараа шуугин шахалт үзүүлж байж сонгууль явуулуулж байна. Нигерт гарсан төрийн эргэлт ч хүлээн зөвшөөрөгдөхгүй. Сомалийн эрэг хавиар яваа дээрэмчдийг дарахаар хятадууд хүртэл цэрэг илгээлээ. Нэг дэг журам, нэг зарчим, нэгдмэл хууль.
1956 онд Сүэцийн сувгийг египтийн залуу офицерууд булааж аваад улсын болгосон явдал хамгийн сүүлчийнх нь байхаа. Англи, Франц, Израилийн нэгдсэн хүчин үүнээс болж Египтэд довтолсон боловч Зөвлөлтүүд мөн энэ үед Унгарт цэргээ оруулсан байсан учир АНУ, ЗХУ хоёр тохиролцоо хийн үүнийг цайруулан өнгөрөөсөн. Хойд Солонгос гаднаас зээлсэн мөнгөө өгөхгүй гэж зарлаж байсан боловч нийт хэмжээ нь төдийлөн их байгаагүй учраас тэгэс хийгээд чимээгүй өнгөрөөсөн явдал далаад оны үед тохиосон. Өнөөгийн дэлхий олон улсын хамтын гэрээ тохиролцоогоор хөрөнгө оруулагчдын мөнгө хөрөнгийг хамтран хамгаалдаг, үүний тулд олон улсын хүлээн зөвшөөрөгдсөн арбитрын шүүх ажиллуулдаг. Гадны хөрөнгийг худлаа амлаж хуурч оруулж ирээд дээрэмддэг явдлыг энэ шүүх гаргуулдаггүй. Дээрэмчин орны төлөх ёстой торгуулийг нийлж хавчиж байгаад юутай ч эргүүлж авч чаддаг механизм ч баталгаатай үр дүнтэй ажилладаг.
Үүний том жишээ бол “Алтан Дорнод” хэмээх Оросын компанийн Монголд тохиосон адал явдал юм. Паушокийн хэрэг ч гэдэг. Адал явдал манай сайн эрчүүдийн зохиосон 68 хувийн татвар гэдгээс эхтэй. Алтаа Монгол банкинд барьцаалж тавиад зээл авчээ, мань орос. Гэтэл Хууль зүйн сайдын тушаалаар Монгол банк өнөө хэдэн тонн алтыг нь зараад тэндээс нь татвараа суутгаж авлаа гээд дээрэм хийж. Зээлийн хугацаа дуусаагүй байтал алтыг нь 520 доллароор дур мэдэн зарж. Сарын дараа алтны үнэ унци нь 900 доллар болжээ. Алтны эзэнд ямар том хохирол гарсан нь хэнд ч тодорхой. Монгол банк татвар авч татварын газрын үүрэг гүйцэтгэж. 68 хувийн татварын хувьд гэвэл Монголд ажиллаж буй 132 алтны компаниас “Шижир алт” хэмээх цорын ганц улсын компани төлсөн, бусад 131 компани юу ч төлөөгүй юм байна.
Ингээд Паушок энэхүү ялгаварлан гадуурхал болоод Монгол банкны дураар авирлал гэсэн асуудлаар олон улсын арбитрын шүүхэд хандан тэрбум доллар нэхэмжилжээ. Шүүх хурал 4 удаа 4 өөр газар шат шатандаа болоод нэгэнт дууссан. Шүүхээр хариу заргалдсан Монголын төрийн нэмэлт алдагдал 6 тэрбум төгрөг. Монголын төр шүүхээс буруутгагдсан. Одоо торгууль төлбөрийн хэмжээг тогтоох асуудал үлдээд байна. Тараах дуртай нам засаг маань энэ ороод байгаа өрөөр уг нь нийт иргэддээ тус бүр 500 мянган төгрөг цацан тарааж жилдээ магтуулж болох байлаа. Паушокийн араас Оросын засгийн газар бас шүүхэд хандах бололтой. Учир нь Эрдэнэтээс тэднээс 68 хувь гэдгээр мөн л 400 орчим сая доллар дээрэмдэж орхисон. Монгол, Орос хоёр угаасаа тогтвортой байдлын гэрээтэй. Иймээс гэнэт хууль санаачлан нэг сайхан нартай өдөр гэнэт дээрэм хийж болохгүй учиртай юм. Эгэл баатруудын маань бүтээл иймэрхүү. Одоо эгэл баатрууд сонин болгоноор Паушокийг төлбөртэйгээр хараалгуулж тэмээн дээр ямааны гарз хийнэ. Тэгээд ч яах юм билээ, тэрийг нь Франкфуртын шүүхийн шийдвэр гаргагчид олж унших ч үгүй, уншлаа ч тоож бөгсөө арчихгүй.
Хураах - хөөх - булаах юм л ярих дуртай болж, нийтээрээ. Тэгэх тусмаа л эх оронч болж харагддаг бололтой. Ашигтай ордын сураг гарангуут тийш эх орончдын цуваа жирийнэ. Мэдэгдэл гаргана, хэвлэлийн бага хурал хийнэ, суулт өлсгөлөн гээд л нуль эх оронч яриа. Цаад санаа нь ч нүүрэн дээр нь тодорхой л байдаг л даа. Голдуу л эрхэлсэн тодорхой ажилгүй гарууд. Одоо Канадын “Хан рисорс” компаний хөрөнгийг тэр чигээр нь булааж авах тухай яригдаж байна. Болох л байх л даа. Бас нэг “68”! Гэхдээ цаадуул чинь мөн л шүүхдэж таараа. Энэ болгон нь Монгол хэмээх энэхүү эрх бүхий ба эрхгүй эгэл баатрууд нь шахалдан чигжсэн аймшгийн оронд итгэж хөрөнгө оруулах газар олдохгүйд хүрнэ. Улс орон дааж давшгүй торгууль ялд ороход эцэст нь аль эгэл баатар хариуцлага хүлээх вэ? Эсвэл нэр нь үл мэдэгдэх нийтлэг бунхан руу нь нулимах уу?
Уг нь манай эх орончид энэхүү шудрага дээрмээ эх орныхоо төлөө л хийж байгаа л даа! Гэвч тэр тоолонд нь эх орон л хохирно. Хатуурхах тусмаа Монголд л хортой. Одоогоос хоёр мянган жилийн өмнө харанхуй бүдүүлэг хүмүүс Есүсийг зодож нүдээд чирэн загалмай модонд хүлж тамлан амийг нь хороосон. Харин Есүс тэднийг буруутгах байтугай “Хөөрхий энэ харанхуй бүдүүлэг хүмүүсийг өршөөж үз, бурхан минь. Эд муудаа өөдгүйдээ ингээд байгаа юм биш, харанхуй бүдүүлэгтээ ингэж байгаа юм. Эднийг өршөө бурхан минь, өршөө” хэмээн залбирч байжээ. Бурхан харанхуй бүдүүлгүүдийг өршөөсөн байж магадгүй, харин тэднийг өлгийдөж өсгөсөн улс орныг нь ниргэжээ. Эх оронгүй, гишгих газаргүй болсон жүүд нар хоёр мянган жилийн турш хорвоогоор нэг тэнэн газар бүр гадуурхагдаж зовлонгийн далайд унасан юм.
2010.3.9.
Сталин
Оросын нэрт зохиолч, түүхч Эдвард Радзинскийн “Сталин” хэмээх шуугиан тарьсан баримтат туужийг Баабарын орчуулгаар “НЭПКО” хэвлэлийн газраас хэвлэн гаргасан нь номын худалдаанд нэгэнт гарчээ. Энэ дугаартаа уг зохиолын төгсгөлийн бүлгийг сонирхуулж байна.
ТРИЛЛЕРИЙН ТӨГСГӨЛ
Эзэн тэгээд л амар яваад өгчихсөнгүй. Москвад түүний ард түмэнтэй салах ёслол нь цуст үйл болсон.
Түүний шарилыг Баганат танхимд байрлуулсан, харин мянга мянган хүмүүс гудамжинд гарлаа. Хот болгоноос богоон богооноор хүмүүс бурхантай салах ёс гүйцэтгэхээр ирлээ...
Тэрхүү нарлаг өдөр хажууд зогсож байсан охины нүд ухаангүй болон гөлийгөөд ирснийг би санаж байна. Шахцалдсан олон бид хоёрыг хавччихсан юм. Гэнэт бүгдээрээ зайлан хөдлөхөд хүмүүс энд тэндгүй нуран унаж байв. Хүмүүст өргөгдөөд ирлээ, тэгснээ хэвтээ хүн дээр бүдэрч унав... Шахалдаанаас арай гэж мултраад гудамжны цардмал зам дээр өнхөрч унаснаа л санаж байна. Гадуур хувцас юу ч үгүй урагджээ, гэхдээ л би амьд байна...
Тэр өдөр хүмүүс мянгаараа гишгүүлж үхсэн. Сталин буцахдаа ч цус урсгахгүй байж төвдсөнгүй... Бяц дарагдсан эдгээр амь түүний урьд нь устгасан сая сая амьтай ингэж нийлсэн юм.
1953 оны III сарын 5-нд бас нэг хүн нас барсан юм. Харин түүний үхлийг хэн ч анзаарсангүй. Энэ бол Сергей Прокофьев. Бэлбэсэн эхнэр нь ганц ч болов цэцэг олчих санаатай их ч гүйж, гээд бүх юм хаалттай, хаана ч худалдаалдаггүй. Аугаа хөгжмийн зохиолчийн шарил дээр ядахнаа нэг юм олоод тавьчих гэсэндээ хөршийнх нь авгай тасалгааны бүх цэцгээ хяргажээ. Энэ үед Прокофьевийн хайртай төгөлдөр хуурч Святослав Рихтер Баганат танхимд Жолоодогчийн шарилын дэргэд тоглохоор дуудагдан Тиблисээс тусгай онгоцоор ирж явлаа. Онгоцонд тэр чигээр нь цэцэг чихсэн тул Рихтер хурц үнэрт нь золтой л муужирч үхсэнгүй...
Оршуулгын комисс завсарлагагүй хуралдаж Жолоодогчийг мөнхжүүлэх арга болгоныг олох гэж мурчийцгаана. ”Нөхөр Сталины цогцсыг удаан хугацаагаар хадгалагдахаар бодон занданшуулж В.И.Лениний Бунханд тусгайлан байрлуулах нь зүйтэй гэж комисс үзэж байна. Нөхөр Сталины цогцосыг цэргийн дүрэмт хувцастай нь, ЗХУ-ын баатрын тэмдэг, Социалист хөдөлмөрийн баатрын тэмдэг, мөн одонгийн лентийг нь энгэрт нь зүүж авсанд байрлуулна... Гүнгэрвааг бүтээх тухай төслийн тогтоолыг бэлдэх шаардлагатай”.
Түүнийг занданшуулахтай холбогдуулан мөрдэс, мүндирын товч, баатрын таван хошууг алтаар бүтээв.
Хоёр дахь большевик бурханы дотроо муми агуулсан гүнгэрваа ийнхүү Бунханд байраллаа.
Бунханд түүнийг байрлуулахад өөрийг нь алсан үнэнч тойрон хүрээлэгчид нь эгнэн зогсчээ: Маленков чихтэй малгайтай, Хрущев папахтай, харин Берия хавчиг шилнийхээ дээгүүр өргөн хүрээтэй бүрх духдуулсан нь кинонд гардаг мафи шиг харагдана. Хөнөөсөн шүтээнээ тэд алдаршуулна.
Оршуулгын дараа түүний тойрон хүрээлэгчид ганц хүүг нь тасралтгүй чагнан мөрдөх боллоо. Ерөнхийлөгчийн архиваас би түүний ярианы бичлэгийг олсан юм.
Василий (жолооч Февралевтэй оршуулгын тухай ярьж байгаа юм): “Хичнээн хүн даруулж үхэв ээ, аймаар юм! Би бүр Хрущевтэй хэрэлдсэн гээ... Холбооны Ордонд ч аймаар юм болсон. Шилээвэр барьчихсан нэг эмээ ирлээ... Шарилын хүндэт харуулд Маленков, Берия, Молотов, Булганин гээд л бүгдээрээ зогсож байна... Гэнэт нөгөө эмээ чинь тэдэнд хандаж: “Муу шаарнууд алчихаад баярлаад зогсож байна уу! Хараал чинь хар толгойд чинь тусна даа!”.
Эцгийгээ үхснээс гурван долоо хоногийн дараа агаарийн нисэх хүчний дэслэгч генерал Василий Сталин цэргийн дүрэмт хувцас дахиж өмсөх эрхгүйгээр армиас халагдлаа. Дахиад нэг сар өнгөрөхөд тэрээр баривчлагдав. Ханхүү маань шоронгоос дөнгөж 1961 оны хавар суллагдсан юм. Үхэх гэж суллагджээ.
Түүнийг Казань руу цөлсөн. Удалгүй тэндээ 1962 оны III сарын 19-нд өөд болжээ.
Эсвэл Эзэний тогтоосон уламжлал ёсоор өөд болоход нь тусалсан юм болов уу?
Василийгийн араас түүнийг суулгасан Берия өөрөө шоронд ирлээ.
Түүнийг буудан хороосон тэмдэглэл байна: “Түүний гарыг ард нь гавлаад модон хананд шаасан дэгээтэй холбож уяв. “Би нэг юм хэлье л дээ...” –хэмээн Берия орилон гуйна. Харин Ерөнхий прокурор тушаал өгч: “Наадахынхаа аманд алчуур чих” – гэлээ. Аман дахь алчуурын дээхнээс бүлтэрч унах шахсан нүд гялалзана. Офицер гохоо дарахад сум духных нь гол хавьцаа туслаа”.
Дараа нь Маленков, Молотов, Каганович... нар ээлжлэн нурж уналаа. Эцэст нь – Хрущев.
Тойрон хүрээлэгчид нь биенээ хэмэлж байх тэр үесд түүний эзэнт гүрнээр нэг заваан хөвөнтэй хүүрчигтэй хүмүүс тэнүүчлэнэ. Түүний хорих лагериас хүмүүсийг үй олноор нь суллажээ. Алексей Каплер (түүний охины дурлаж байсан хүн) бас суллагдав. Олон жилийн дараа Каплер надад ингэж ярьсан юм: “Би нэгэн цэцэрлэгт талбайд очин чулуун дээр суугаад тоглож байгаа хүүхдүүдийг харан ямар ч юм бодолгүй гөлрөн суулаа... Нэг жаал миний хажуугаар инээд алдсан гүйсээр одов. Хүүхдийн ямар ч хамгаалалтгүй туранхай хөл жирэлзэнэ. Юу болсон юм бол доо... Би уйллаа. Яг л хүүхэд шиг ичиж зовох юмгүй енгэнэтэл уйлж гарсан... Өршөөгөөд л... өршөөгөөд л... өршөөгөөд л...”
Хамаг үнэнийг нь Хрущев нүцэглэж тавьсан ч гэсэн Сталин Бунханд хэвтсээр байлаа. Би түүнийг харснаа сайн санадаг юм: хүүхэлдэйнийх шиг болтлоо авчсан Лениний толгойтой харьцуулахад бүр амьд юм шиг нүүрэн дээр нь ширүүн сахал нь сөрвийнэ.
Бүүр найман жил өнгөрсөн хойно түүнийг Бунхнаас зайлуулсан юм.
Кремлийн хорооны хамаандлагч Ф.Конев дурсахдаа: “1961 оны X сарын 31-нд сэргийлэх ангийнхан Улаан талбайг цэвэрлэж, орох гарцыг хаав. Харанхуй болсон хойно Кремлийн хананы дэргэд булш ухах ажил эхлүүлэх шийдвэр ирлээ. Сталины цогцсийг шилэн гүнгэрвээнаас нь гаргаж улаан даавуугаар ороосон авсанд байрлууллаа. Сталин яг л амьд юм шиг харагдана. Ажиллагсад багажаа хаяад салгангаа уйлалдаж гарав. Мундирын алтан товчийг гуулиар солилоо, мөн алтан мөрдэсийг нь хуулж авав. Дараа нь биеийг нь хар өнгийн торон шаанд ороож, царайг нь ил үлдээв. 22 цагт дахин оршуулгын комисс ирсэн. Төрөл төрөгсөдөөс нь хэн ч байлцаагүй... Минут хүндэтгэн дуугүй зогсоод шарилыг нүхэнд хийв. Нүхийг хоёр давхар төмөр бетон хавтангаар даруулах заавар ирсэн байсан. (Авснаасаа эргээд гараад ирэх вий гэсэн юм шиг - Э.Р.) Гэвч бид зүгээр л шороогоор булсан.
ЗУУНЫ ТӨГСГӨЛ
Горбачёв засгийн эрхэнд гарч перестройка эхэлснээр хүмүүс өнгөрсөн амьдралаа эргэж нэг харлаа
Тэр үед би энэ захидлыг авсан юм:
“Пепеляев Юрий Николаевич танд захидал бичиж байна. Өөрийн овгийн талаар би эртнээс судалэ байгаа нэгэн. Хэрэв бололцоотой бол та миний төрөл төрөгсөдийн тухай мэдэх зүйлээ тодорхой бичээрэй. Юу гэвэл:
Пепеляев Н.М.- хаант засгийн хошууч генерал, 1916 онд дэлхийн дайнд нас барсан.
Пепеляев В.Н. – Колчакын армид засгийн газрын тэргүүн байгаад 1920 онд Эрхүүд буудуулсан.
Пепеляев А.Н. дэслэгч генерал Колчакын Сибирийн I армийн хамаандлагч, дараа нь Алс Дорнодод дайтаж яваад олзлогдсон, 1938 онд буудуулсан.
Пепеляев Л.Н. – цагаан офицер, иргэний дайнд алагдсан.
Пепеляев М.Н. – хаант засгийн армийн штабын ротмистр, 1933 онд шүүхээр орж хорих лагерьт амь үрэгдсэн.
Пепеляев А.Н. – Колчакын армийн эмч, 1942 онд яллагдсан, 1946 онд Сибирийн хорих лагерьт үрэгдсэн.
Пепеляев А.И. – Эсер намын гишүүн, 1918 онд Пермийн ЧК буудан хороосон.
Пепеляев М.Е. – миний өвөг эцэг, Бийскт амьдарч байгаад гучаад онд шийтгэгдсэн.
Пепеляев М.И. – Бийскт амьдарч байгаад эх орны дайнд амь үрэгдсэн”.
Оросын ХХ зууны товч түүх юм биш үү?
Эзэний хоёр хамтран зүтгэгч Молотов, Каганович нар сэрүүн тунгалаг байсаар байлаа. Сүнс сүүдэр аятай гудамжаар хүртэл алхлана.
Молотов амьдралынхаа сүүл рүү зөнөсөн л дөө. Өөрийгөө засгийн газрын тэргүүнээр төсөөлж, гонжоом зангиагаа нэхэн, заримдаа Горбачёвын сайд нар ирж өөрт нь илтгэхийг тэвчээртэй нь аргагүй хүлээнэ. III Александр хааны үед төрж, II Николай хааны үед амьдарч, Ленин, Сталин нартай ажиллаж, Горбачёвын үеийг хүртэл насалсан энэ хүн 1986 онд нас барж большевик уламжлалын улаан авсанд нойрссон юм...
Каганович 90 хүрчээ. Түүний хамаатан нь надад ингэж ярьсан: “Тэр 1991 оны VI сард нас барсан. Зурагтаар мөнөөх л перестройка болсон мэдээ дамжуулж Горбачёв, Ельцин нарыг харуулж байв. “Энэ бол сүйрэл” гэж хэлэхийг нь гэрийн үйлчлэгч сонссон аж. Тэгээд очоод хартал зурагтынхаа өмнө суугаагаараа талийгч болсон байв”.
Гуравхан долоо хоногийн дараа 1991 оны VIII сарын хэрэг мандав. Бөөгнөрсөн олон Бурханлениний хөшөөг сүйтгэж, түүний намын ТХ-ы дагшин ордны цонхыг яйруулав...
Мөнх байлгахаар бодож Эзэний бүтээсэн СССР хэмээх аугаа их Эзэнт гүрэн үнс нурам болон сүйрэн уналаа.
Бабилоны цамхаг ч, Аугаа мөрөөдөл ч салхинд хийсэн алга болов.
“Аугаа их хот золгүй еэ, золгүй еэ! Хот ганц цагийн дотор сүйрлээ” (Илчлэлт 18:10)
“Би бол эхэн, Би бол эцэс, Надаас өөр Бурхан байхгүй” (Исаиа. 44:6)
Ариун судрын энэ үгийг Сталин нэрээр түүхэнд орсон шашны сургуулийн бяцхан сурагч хөвүүн Сосо Жугашвили сайн мэдэж байсан байх учиртай.
Иван гүүгээ хурааж эхэллээ
Өрнөтэй шууд хиллэсэн Дорнын хүчирхэг гүрнийг Чингисийн удмынхан байгуулжээ. Үүнийг Алтан Орд гэнэ. Ромын папын мэдлийн Унгар, Польш, Бохэмиад халдаж Адриатын тэнгис хүртэл давшиж явсан түүхтэй. Тэд өрнө дорнын зааг дээр өөрийн вассаль улсыг буй болгосныг Москвит гэнэ. 200 жил тогтсон их гүрэн задрахад Москвагийн Орос түүнийг эргэж хураан II Екатарина хатан хааны үед Алтан Ордын суурин дээр буй болсон Орос нь Балтын тэнгисээс Номхон далай хүртэл уудам нутагтай 200 шахам үндэстнийг нэгтгэсэн хүчирхэг эзэнт гүрэн болжээ.
Большевикууд төрийн эрхийг эргэлтээр авуутаа энэ гүрнийг тарааж орхисон юм. Дэлхийн дайны үр дүнд Польш, Финлянд тусгаар тогтнож, Бессараби Румынд буцаж, Украин, Кавказ тусгаар тогтнолоо зарлаж орхижээ. Гэвч удахгүй дахин дэгдсэн дараагийн дайнаар Сталин задарсан гүрнийг эргүүлж нэгтгэснээр үл барам алтан ордынхны морин туурай хүрсэн бүх газрыг нөлөөллийн бүсээ болгож чадсан. Москвагийн зарлиг дахин Адриатын тэнгис хүрэх болжээ.
Большевикууд Романовынхныг бодвол хэврэг гүрэн байгуулжээ. 70 жил болоод л эзэнт гүрэн дахин зад үсэрч 15 бие даасан улсад хуваагдсан төдийгүй дотор талдаа тусгаар байдлыг хүссэн тоо томшгүй хөдөлгөөнийг үндэстэн болгон эхлүүлэв. Өрнө дорныг хэдэн зуунаар айлгаж байсан их гүрэн салбайж уналаа. Олон хүн үүнийг Ази Европын хил дээр тогтнон хагас мянган жил орчноо айдаст байлгасан Отман Түрэгийн эзэнт улсын уналттай зүйрлэж байлаа. Орос буцаж ирэхээсээ өнгөрөв гэж олон хүн таамаглаж байсан.
Нефть хийн хамгийн ихэд тооцогдох нөөц нь энэ орныг богино хугацаанд мөнгөжүүллээ. Валютын нөөцөөрөө дэлхийд гуравт орж баяжсан Орос зэвсэгт хүчнээ дахин сэлбэж бяр хүч нь амтагдаад ирэв. Ийнхүү задарсан гүрнийг дахин эмхлэж нэгтгэх хэдэн зууны уламжлалтай зөн билэг нь сэргэн илт идэвхижив. Оросыг эзгүй байсан богино хугацаанд нөлөөнд байсан нь байтугай бүрэлдхүүнд нь багтаж байсан үндэстнүүд илт зайгаа барьж, зарим нь орос хэмжүүрээр үзэх юм бол бүр дайсагнах болсон байна. Гүрж Оростой байлдав, Украин НАТО-д элсэх гэнэ, Узбек, Киргизүүд нутаг дээрээ Америкийн цэргийн бааз байрлуулж, Балтын орнууд нутгаасаа оросуудыг хөөнө, Молдав эх Румын рүүгээ тэмүүлнэ, Тажик, Түркмэн лалын феодал ёсыг сэргээж. Дотор нь чеченьчүүд тусгаарлах гэнэ, татарчууд латин үсэгтэй болно гэнэ, якутууд англи хэлийг албан гэж зараллаа, Дагестанд бослого гарна, тэрбайтугай эдийн засгийн хямрал гарангуут хуучин Дорно Прүссийн нутаг дахь оросууд валютаа салгах гэж оролдсон тал бий. Хүчирхэг болон эргэж босч буй Орос гүрэн гүүгээ хурааж эхэллээ. Арван зүгтээ савраа илгээн арга хэмжээ авч санаачлагыг гартаа эргүүлж олж авахаар тэмцэх аж.
Монгол улс хэзээ ч Оросын их гүрэнд хамаарч байгаагүй, гэхдээ зуун жил нөлөөллийн бүсд нь багтаж байлаа. Зөвлөлтийн эзэнт гүрэн задарснаас хойш 20 жил сул чөлөөтэй давьхижээ. Оросууд эзэнгүй энэ хооронд монголчууд гурав дахь хөршийн бодлого гэгчийг баримталж өрнийн олон орнуудтай дотно болсон төдийгүй Америктай өв тэгш харилцааны хүрээнд цэргийн салбарт хамтрах болжээ. Монгол цэргүүд АНУ болон НҮБ-ын далбаан дор дэлхийн халуун цэгүүдэд үүрэг гүйцэтгэнэ. Монголд дэс дараалан нээгдэх газрын ашигт малтмалд өрнөдийнхөн гүн шургалаж хөрөнгө оруулж эхэлсэн байна.
Монголын ураны нөөц тийм ч толгой эргэм их биш. Дэлхийн нөөцийн ердөө 1,8 хувийг эзэлдэг. Энэ нөөцийг зөвлөлтүүд эзэмшдэг байгаад хорин жилийн өмнө хаяад явжээ. Үүнийх нь лицензийг Канадын компани эзэмшдэг, мөн япон солонгосчууд сонирхолоо илэрхийлж байна. Оросууд тэдэнтэй нэг бүрчлэн уулзаж ердөө л шулуухан хөөжээ. Яг л Узбекстан, Киргизээс америкчуудыг хөөдөг схемээр.
Оюутолгой, Тавантолгойн зэс, нүүрний их орд руу бас л өрнийхөн лавтай савраа дүрж тэнд асар их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийх гэж байна. Энэ бол Монголыг алдана гэсэн үг. Оросын төмөр замын дарга Якунин гэгч яг ингэж яриад явж байна. Тэрээр өөрийгөө төмөр замч гэхээсээ геополитикч гэдэг. Эх газрын Орост төмөр зам л геополитикийг тодорхойлно гэж хэлэх дуртай. Энэ талаараа ном ч тууривсан. Түүхийн олон үйл явдлыг эргэж сөхөн Орос-Японы дайнд ялагдсан явдлыг дурайтал тайлбарласнаас гадна Дорнод Хятадын төмөр замын ач холбогдлыг зөв үнэлээгүйгээс болоод асар том алдаа гарсныг цохон өгүүлжээ. Ийм алдааг Монголд давтаж болохгүй, алдахын ирмэг дээр байна, иймээс яаравчлах хэрэгтэй. Нэг үгээр хэлбэл Монгол манайх!
Тавантолгойн тэндэрт Оросын төмөр зам өрсөлдөгчөөр орж ирлээ. 6.4 тэрбум тонн нүүрсийг Оросын нутгаар Номхон далай хүртэл тээвэрлэх гэнэ. Таван мянга гаруй км ийм хол замаар зөөгдсөн нүүрс тэндээ алт болж очино гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой. Улаанбаатар төмөр зам хэмээх 1949 онд байгуулагдсан хоёр тал тавь тавин хувь эзэмшдэг компани бий. Харин одоо Монголын баялагийг далайд хүргэж өгөх мөн тавь тавин хувийн оролцоотой “Монгол төмөр зам” гэдэг шинэ компани байгуулахаар шахлаа. Энэ бол ирээдүйд буй болох, одоохондоо огт байхгүй байгаа бүх төмөр замыг оросууд мэдэлдээ авна гэсэн үг. Ерөөсөө Монголын нутаг дээгүүр төмөр зам татах эсэх, татвал хаагуур хичнээнийг барихыг мэднэ гэсэн үг.
Энэ оны 2-р сард Эрхүүд энэхүү байгуулагдах “Монгол төмөр зам” компаний тухай хоёр орны Засгийн газрын урьдчилсан хэлэлцээ боллоо. Оросуудын тулгасан саналд монголчуудын олон саналыг нэмж тусгахаар тохиров. Харин сарын дараа Москвад дээд хэмжээнд гарын үсэг зурахдаа уг эхээс юуг ч өөрчлөлгүй цэвэр оросуудын тулгалт бүхий гэрээнд монголчуудаар гарын үсэг зуруулж авлаа. Москвад мөн урааны асуудлаар ч Монголын ямар ч саналыг өчүүхэн ч тусгаагүй баримтад монголчууд зурж орхив.
Энэ 4-р сарын 17-нд Улаанбаатар хотноо Улаанбаатар төмөр замын хөрөнгө оруулагч хоёр талын ээлжит хурал болов. АНУ-аас Мянганы сорилын сангийн шугамаар Монголын талд буцалтгүй тусламжаар төмөр замын хөгжилд олгож буй 200 сая долларыг оросууд “шаардлагагүй учраас энэ хөрөнгө оруулалтаас татгалзахыг шаардаж байна, үүнийг Оросын тал “категорический” эсэргүүцэж байна” гэж мэдэгджээ. Хачирхалтай нь хурлаас Улаанбаатар төмөр замыг цааш тогтоон барьж байхын тулд 145 сая доллар зээлэх болон барьцаалах замаар шинээр олж ирэх шаардлагатайг дурдаад удирдлагад үүнийг яаралтай гүйцэтгэх үүрэг өгчээ. Орой нь Монголын Гадаад харилцааны сайд Вашингтон руу яаралтай захидал бичиж Америкийн тусламжаас татгалзаж байгаагаа ёслол төгөлдөр мэдэгдэв. 1990 онд тогтоогдсон “гуравдахь хөршийн бодлого” хэмээх номлол ийм доод хэмжээний зөвөлгөөнөөр тас цохигдлоо. Түүх давтагддаг ажгуу. 1920 онд Хятадын олон бүлэглэлийн нэг болох Аньфу бүлгийн доод ангилалын нэг генерал Сүй Шүжан төв засгийн газрартаа мэдэгдэлгүй Монголд ирээд өөрийн санаачлагаар тулган шаардалт явуулж Монголын өөртөө засах эрхийг цуцлан монгол ноёдоор гарын үсэг зуруулж дөнгөж байсан юм. Уул нь Мянганы сорилын сангийн төсөл УИХ-аар соёхогдсон учир цуцлахаа хүрвэл тэнд л шийдвэр гарах ёстой л доо.
Оросууд Монголоор дүүрэн төмөр зам татах гээд ингэж улайран булаацалдаад байгаа хэрэг үү? Үгүй бололтой. Хямралаас болоод Оросын төмөр зам сүйрлийн хэмжээнд тулжээ. Төмөр замаа нэмэлт хөрөнгө оруулалт гэлгүйгээр зүгээр тогтоон барьж байхын тулд тэдэнд зөвхөн энэ жил 49 тэрбум рублийн нэмэлт шаардлага буй болчоод буй гэнэ. Энэ онд 54 мянган ажилтнаа халж, 100 мянган ажилтнаа цалингүй чөлөөгөөр “шагнахаас” өөр аргагүй болсон байна. Саяхан Барклэй банкнаас 100 сая доллар зээлж чадсан боловч энэ нь аманд ч үгүй, хамарт ч үгүй болжээ. Яаралтай зээл хөөцөлдөж буй тэдэнд зээл олох горьдлого үндсэндээ тасраад буй. Внешбанкнаас одоо тэрбум доллар гуйж байгаа. Энэ тухай тэдний албан ёсны сайтад тодорхой дэлгэрэнгүй илтгэсэн байна. Харин Монголд тэд эхний ээлжинд 1,5 тэрбум доллар оруулах гэж байгаа гэж амаар ярьж байгаа. Энэ мөнгийг хөрөнгийн биржээс босгоно гэж монголчуудад мөн амаар нааж байгаа. Нэг л тодорхой юм гэвэл тэд угаасаа ямар ч төмөр зам татахгүй. Тийм мөнгө ч байхгүй, хүсэл ч байхгүй. Тэдэнд геополитик утгаараа төмөр замын эрх л хэрэгтэй. Тэгээд аяндаа болно л биз дээ. Одоохондоо дэлхий хямарч байхад хэн тэгэж явдаг юм!
Одоогоос 150 жилийн өмнө Америкт уул уурхай гэнэт хөгжжээ. Энд тэндгүй уурхай. Гэвч алтнаас бусад нь зөөвөрлөж байж л баялаг болно. Үүнээс болоод төмөр зам хөгжсөн гэх. Хэдхэн хүн төмөр зам татах лиценз атгачихаад уурхайнуудыг дарамталж гарлаа. Дуртай нөхцлөө тэд л тавина. “Тохирохгүй бол наад нүүрсээ нуруун дээрээ үүрээд яв” гэсэн басамжлал үг тэгэхэд гарсан. Төмөр замынхан лицензээрээ далимдуулж ард түмэнд очих нүүрсийг боогдуулж байна гэсэн хэл ам гарахад “Үхсэн баас, ард түмэн гэж юу юм бэ!” хэмээн төмөр замын хаан гэгдэж байсан Вилъям Вандэрбилт хэлсэн нь түүхэн тод хараар үлджээ. Эцэст нь төмөр замынхан тэр үеийн бүх уурхайнуудыг өөрийн болгож авснаар хэрэг шувтарч байсан. Шэрманы “Үгслийн эсрэг хууль” хараахан гараагүй байсан үе шүү дээ. Арга хуучирдаггүй бололтой.
Одоогоос 20 жилийн өмнө хэсэг залуус цуглаан жагсаал хийсээр Монголд ардчилсан хувьсгалыг эхлүүлсэн нь удалгүй нийт ард түмний дэмжлэг хүлээсэн юм. Тэр үед зах зээлийн эдийн засгийн тухай бараг хэнд ч ойлголт байгаагүй учир ийм юм ярьдаггүй байлаа. Ардчилал гэдэг уриа нь ч их сайндаа л социалист ардчилалыг улам төгөлдөршүүлэх тухай хэмжээнд яригддаг байсан. Монголын ард түмэн хорин жилийн өмнө ардчилал зах зээлийн төлөө гэхээсээ туурга тусгаар орныхоо өөрөө өөрийгөө тодорхойлох бүрэн эрхийн төлөө боссон юм. Тонуулчин ч бай, увайгүй ч бай удирдлагаа өөрсдийн үзэмжээр сонгож, алдсан ч бай өөрсдөө тэр хариуцлагаа хүлээж, хүний эрхээр жаргахгүй өөрийн эрхээр зовно гэж босож билээ л.
2009. 5. 3Шударга байцгаахын тулд...
Өнгөрсөн арван жилд улсаас нийтдээ 3 тэрбум доллар буюу 3 000 000 000 000 төгрөг үүнийг (монголоор гурван ихнаяд гэж уншинa) зувчуулсан гэсэн тооцоо гарчээ. Улс жилдээ одоогийн байдлаар 2 ихнаяд төгрөг зарцуулдаг. 10 жилийн өмнө нэг их наяд төгрөг зарцуулдаг байж. Дундажлаад аваад үзэх аваас өнгөрсөн 10 жилд нийтдээ 15 ихнаяд төгрөг улсаас ард түмэнд зориулж гаргажээ. Үнэндээ бол бүх иргэдээс татварын байдлаар хурааж аваад эргүүлээд зарцуулсан гэсэн үг. Ингэхээр энэ мөнгөний 20 хувь нь хулгайн замаар орсон болж таарлаа.
Аль зэрэг их мөнгө вэ? Дэлхийн хэмжээгээр үзвэл нэг их биш л байх. Манай дэлхийд жилд эргэлддэг мөнгөний тоо 30 их наяд доллар аж. Ингэхээр дэлхийн бүх мөнгөний арван мянга хуваасны нэгийг манай сайн гарууд арван жилийн дотор тууж орхижээ. Монголын утгаар бол энэ нь сансрын тоо. Үүгээр шуугиан болоод байгаа Таван толгойн ордыг ашиглаж болно. Эсвэл энэ мөнгөөр Баян-Өлгийгөөс Дорнод хүртэл төмөр зам тавьж болно. Монголын18-аас доош насны хүүхдүүдэд 30 жил тэтгэмж олгож болно. Барууны орны дээд зэргийн сургуулиудад 100 мянган залуусыг сургаж болно.
Хэн ингэж хулгай хийгээд байгаа хэрэг вэ?? Нэг их олон хүн биш. Монголд улсын хөрөнгийг захиран зарцуулах эрхтэй 40 мянга орчим хүн байгаа байх. Цэцэрлэгийн эрхлэгч, багийн даргыг оруулаад. Арай 40 мянгуулаа хулгай хийдэггүй биз. За яахав өндөр тоогоор бодоход дөрөвний нэг нь хулууж амьдардаг гэж бодъё. Ингэхээр 10 мянган хулгайч гарч ирж байна. Үүний 90 хувь нь жижиг гарын шамшигдуулагчид. Яагаад гэвэл тэдний захиран зарцуулж байгаа мөнгөний хэмжээ бага. Сургуулийн засвараас жилдээ ганц сая төгрөг илүүчилдэг захирал, хүүхдийн хоолны мөнгөнөөс мөн хэмжээнийхийг далд хийдэг байцаагч, татвар дундаас зувчуулдаг гаалийн шалгагч гээд явъя л даа. Эд бүгдээрээ нийлээд алга болсон мөнгөний лавтай 30 хувийг туугаа биз. Ингэхээр цаана нь үлдэх нэг мянга орчим сайн гарууд өнгөрсөн 10 жилд хоёр ихнаяд төгрөг хусжээ.
Яаж хулгайлдаг вэ? Бидний уламжлалт ойлголтоор харуй бүрийгээр сейфэнд нь түлхүүр тааруулаад уутанд мөнгийг нь хийгээд сэм гарч одох асуудлыг энд яриагүй байна. Ингэж хулгайлсан хүмүүс ихэнх тохиолдол баригддаг, тэгээд шийтгэгддэг. Дээрх 3 их наяд төгрөг ийм замаар алга болоогүй. Төрийн нэрээр төрийн шугамаар, төрийн албан хаагч болон төрийн эрх мэдэлтнээр дамжин гаднаас нь харахад өөлөх аргагүй цэвэр аргаар алга болсон юм. Дансны аргаар алга болсон бол түүнийг шамшигдуулал гэдэг. Энэ нь бас л цэвэр шамшигдуулал арай биш. Үүнийг Авилга гэж нэрлэдэг. Нэг талаас харахад авилга нь хэн нэг нь нөгөөгөө хэдэн цаасаар гар цайруулж байгаа юм шиг харагдавч үүний цаана маш ноцтой гэмт хэрэг бий. Төрийн нэрээр ард түмний баялгийг хэдүүлээ эрх мэдлээ ашиглан хулуух бүхэл бүтэн том процесс. Энэ нь явсаар байгаад бүхэл бүтэн тогтолцоо, сүлжээ болжээ. Авилгачид өлсөж байгаа хүүхдийн сүүлчийн зүсэм талхыг, өвдөж байгаа настны эцсийн эм тариаг шүүрэн авч зувчуулдаг учраас хамгийн аюултай үзэгдэл. Авилгад идэгдсэн ямар ч нийгэм хэзээ ч өөдөлдөггүй. Авилга гэдэг нь эрх мэдэлтэй нь бусдыгаа тонож амьдардаг тогтолцоо. Ийм нийгэмд шудрага хөдөлмөрөөр хэн ч олигтой амжилтад хүрдэггүй, төрийн нэрээр л хэдэн тэрбумтан буй болдог. Тэд улс оронд эргэлдэж байгаа мөнгөний урсгалыг хянаж, нөгөө талаас төрийн эрх мэдлийг хамтран хэдүүлхнээ эзэмшдэг. Үүнийг олигарх гээд байгаа юм. Бид олигархдаа идүүлж, дарлуулж, эзлүүлж, боомилогджээ.
Нийгэм маань тэр аяараа илжирч новш болоогүй. Үүнийг эсэргүүцдэг, урдаас нь зориг гарган тэмцдэг үй олон хүн бий. Тэмцэгчийг ард түмэн дэмжиж байж бид үр дүнд хүрнэ. Элбэгдорж хоёр удаа Ерөнхий сайд болсон, авилга, хулгай шамшигдуулал, олигархтай хоёр удаа тэмцэж, хоёр удаа огцорсон. Ерөнхий сайдыг УИХ томилдог. Томилдог болохоороо огцруулах эрхтэй байдаг. Хууль тогтоох байгууллагад олигархууд дүүрчхээд байна. Ерөнхийлөгчийг ард түмэн сонгодог. Иймээс олигархууд огцруулж чадахгүй. Энэ муу муухайтай тэмцэх гэж байгаа түүнд ард түмэн туслах хэрэгтэй санагдана. Бурхан гурав гэсэн тоонд дуртай. Гурав дахь удаагаа оролдвол тэр биднийг энэхүү хулгайч нарын дарангуйллаас салгаж өгөх байх. Шударга байцгаая гэж хүн болгон хэлдэг. Тэр шударгыг чинь оройлж тогтоох хэн нэг хүн хэрэгтэй байна шүү дээ!
Тэвчээр барагдлаа!
Би Танд дүүгийн хувиар хандаж байна.
Би чамд өвөөгийн хувиар хандаж байна. Би хэдий өвөө болж амжаагүй ч миний үеийнхний ихэнх нь ач зээтэй болсон.
Би чамд эцгийн хувиар хандаж байна. Би насанд хүрч буй хоёр хүүхэдтэй хүн.
Би чамд ахын хувиар хандаж байна. Нас минь тавийн босго алхжээ.
Би та бүхэнд монгол хүний хувьд, Монгол улсын иргэний хувьд хандаж байна.
Тэвчээр минь барагдсандаа хандаж байна. Миний эх орон ямар их бузар булай, хулгай луйвар, хууран мэхлэлд баригдаа вэ. Тиймээ, хорин жилийн өмнө болсон нийгмийн их өөрчлөлтөд оройлон оролцож байсан хүний нэг би мөөн. 1996 онд эхэлсэн эдийн засгийн их реформд бас гар бие оролцож байсан.
Энэ бол зайлшгүй шилжилт байлаа. Үүнийг манай ард түмэн нийтээр дэмжсэн. Бидэнтэй 40 орон шилжилт хийсэн, хийгээгүй үлдсэн нь хойд Солонгос л байх шив. Бид алдсанаасаа олсон нь илүүтэй эхний арван жилийг үдэж бусдаас тасарч түрүүлээгүй ч сүүл мушгиагүй. Хүмүүс эрх чөлөөтэй, хувийн өмчтэй болж, сэтгэлгээнд нь хувьсгалт өөрчлөлт гарлаа. Монголд өнөөдөр 400 мянган автомашин хөлхөлдөж, нэг сая долоон зуун мянган гар утас ажиллаж, 165 мянган оюутан суралцаж, 43 сая мал сүрэг багширч, хувийн хэвшлийн 40 мянга шахам аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулж, жилд 600 мянган иргэн хилийн дээс алхаж, 150 мянган иргэд маань хилийн чанадад ажиллаж сурч амьдарч байна. Хорин жилийн өмнө нийтээрээ ганц сая хүрэхгүй долларын хадгаламжтай байсан иргэд маань өдгөө зөвхөн дотооддоо бараг хоёр тэрбум долларын хадгаламжтай болжээ.
Бид чөлөөт нийгэмд шилжсэнээр хүмүүст урьд нь хэзээ ч байгаагүй өргөн боломжийг нээж өгсөн боловч хууль төгөлдөржөөгүй, ёс суртахуун төлөвшөөгүй, сайн муугийн үнэлэмж тогтворжоогүйн гайгаар луйварчин хулгайч дээрэмчин нарт бүр ч том болгомж гаргаж өгчээ. Ардчилал, зах зээлийн тогтолцооны сул болон суларсан цэг болгоныг тэд ашиглан манай нийгмийг ашиг завшаан олж увайгүйгээр улайм цайм идэж уух зэвсэг багажаа болгосон байна. Тэд энэ орны эрх мэдэл эд хөрөнгөнд эзэн сууж ард түмнийг цөлмөн тонож, тонох мөрөөрөө тонохгүй үүнээ ид бах болгон дээр нь нийтийг доромжилж суух боллоо. Ардчилал бүрэн төлөвшөөгүй газар нийгмийн хамгийн адаг шаарууд нь дээр нь авиран гарч зайдлан суудаг учрыг нэрт эрдэмтэн Хаек “Боолчлол руу чиглэсэн зам” зохиолдоо яруу тод илтгэсэн. Манай нийгэм яг тэр замаар явж байна. Бид өөрснөө боолчлол руу дөртэй үхэр шиг хөтлөгдөн явж байна.
Сонгуулийн кампанийн хүрээнд УИХ-ын гишүүн Ч.Улаан Ховд хотод оччихсон ярьж байнаа. Тогтвортой байдлын гэрээг Элбэгдорж буруу хийснээс болоод Монгол улс их хохирч байгаа гэнэ. Хэдийгээр тухайн үед үйлчилж байсан хуулийн хүрээнд гэрээ хийгдсэн боловч, за яахав буруу болсон юм байж. Гэтэл тэр гэрээгээр буй болсон Сүхбаатар аймагт буй цайрын ордыг яахаараа хуулийн заалт болгоныг нь зөрчин байж, эрүүгийн аргаар Сангийн сайд Улаан хувьдаа иддэг байнаа!? Тэр үүнээс гадна өнгөрсөн 10 жилд цадахаа мэдэхгүй их луйвар хулгай хийсэн хүн. Зөвхөн ганцхан жишээ хэлэхэд Японы Иточу пүүсийн авлагын асуудалтай холбогдуулан улсын төсөвт тусган байж гурван тэрбум төгрөг хулуусан этгээд. 100 саяын Гансүхийн хэрэг гэж дуулиантай явдал гарч байв. Түүнд шүүхээс 7 жилийн хорих ял өгч байсан. Гэтэл зөвхөн энэ хэрэгтээ Гансүхээс 30 дахин их мөнгө хулгай хийсэн Улаан 210 жилийн ял авах ёстой юм биш үү? Хаа байна, тэр шудрага ёс? Хаа байна тэр шүүх, прокурор, цагдаа? Өөрийнх нь хулгайн асуудал ярихаар урьдаас нь баахан гүтгэлэг явуулж адилхан хулгайч мэтээр асуудлыг замхруулах гэж ширэн нүүрлэж буй хэрэг. Улааны хэргийн материал хангалттай бий. Хэрэв би хүн гүтгэсэн бол ямар ч өчиггүй зохих ялаа эдлэхэд бэлэн байна. Энэ бол сонгуулийн өдөөн хатгалага биш. Тиймээс энэ хэргийг шүүх цагдаад өгч олны нүдэн дээр нэг талд нь гаргая л даа. Гомдлоо гаргаач!?
Улаан бол манай нийгмийг бүрхсэн торны эзэн аалзнуудын зөвхөн нэг нь. Хамгийн том нь ч бас биш. Зарим нэгний тооцоолсноор аалзнууд энэ орны хөрөнгөнөөс сүүлийн арван жилд гурван тэрбум доллар хулгайлжээ. Энэ ямар их мөнгө болохыг мэдэх үү? Төгрөгт шилжүүлбэл арван гурван оронтой тоо гарч байна! Бид ийм л тогтолцоонд амьдарч байна! Эдэнд тонуулсан ард түмний олонхи нь өдрийн хоолоо арай ядан түүж олж байхад эд ганц удаагийн луйврын үйлдлийнхээ хахуулинд 400 мянган долларын араб азрага бэлэглүүлж зугаацаж сууна. Эдэнд зайдлуулсан эмгэд хөгшид эмний мөнгөгүй, жаахан үрс талхны үртэсгүй чичирч суухад эд ганц удаагийн зугаагаа гаргах гэж Сөүл нисэн казинод тоглож өдөрт нь хэдэн зуун мянган доллараа алдаж наргиж байна. Нийгмийн шинэ бололцоог ашиглан арга ухаан хөдөлмөр зүтгэлээрээ хөлжин хөл дээрээ дөнгөж өндийж буй манай анхны хөрөнгөтнүүд өөрөөс нь хавьгүй тэнэг, хавьгүй залхуу, хавьгүй увайгүй эдгээр шуналын тулам болсон төрийн тэрбумтнуудыг царайчлан амьдарч байна. Айдаст баригдсан нийгэм маань адгийн шаар болсон эднийг тойлж амь зуухаас өөр аргагүй болжээ. Нийгэм маань улам ялзарч, улам жихүүдэс хүрэм болж, улам мухардаж байна. Ийм нийгэм байгуулах гэж монголчууд хорин жилийн өмнө Сүхбаатарын талбай дээр зуун мянгуулаа цуглан жагссан юм гэж үү!? Хувьсгалыг ухаантнууд бодож олдог, зоригтнууд хийдэг, адаг шаарууд үр дүнг нь хүртдэг гэсэн Бисмаркын үг юутай үнэн.
“Энхбаяртай бол учраа олж болно, хэдийгээр тэр араас хутга шаадаг, найз нөхрөө худалддаг ч гэлээ олхиогүй тэр амьтантай наана цаанаа гарч байгаад ярьж болно, харин Элбэгдоржтой бол юу ч ярих аргагүй, тэр бүх юм ухаж биднийг шорон руу бөөнөөр нь явуулна” гэж төрөөс төрсөн тэрбумтнууд ярьж байна. Тиймээс тэд Энхбаярт хичнээн чадуулж байсан ч гэсэн түүний төлөө үхэхээ мэдэхгүй зүтгэн, зүсэн зүйлээр үзэж юу ч хийхээс буцахгүй улайрч байна. Доромжлогдсон үрс нь авилгын загалмайлсан эцгээ хамгаалан тэмцэнэ. Түүний төлөө биш өөрийнхөө төлөө. Иймээс тэд сонгууль болгоныг юунаас ч айхгүй улаан цагаангүй луйварддаг нь цаанаа аргагүй ойлгож болохуйц учир шалтгаантай юм. Тэдний хувьд сонгуульд ялагдах эсэх нь үхэл амьдрал шийдэж байгаа маш чухал амь дүйсэн хэрэг. Луйвар хийх хэдэн зуун арга тэдэнд бий, үүндээ бүр гаршсан. Гадаад явсан, нас барсан, сонгуульд ордоггүй бүх хүмүүсийн бүртгэл тэдэнд бий. Үүнийг нь цуглуулж тэдэнд зардаг доод үйлчилгээний мэргэшсэн албатууд бэлэн байгаа. Энэ сүлжээнд төрийн тэрбумтнууд мөнгө хайрладаггүй юм. Мэдээллийн хэрэгслэлээр явах суртчилгаа бол задгай мөнгөндөө хийж буй үзүүлбэр нь. Бид итгэж найдаж буй хүнээ дөрвөн жилийн хугацаагаар сонгох гэж байгаа бол тэд бүхий л амьдралынхаа үхэл сэхлийг сонгож байгаа юм. Иймээс сонгууль бидэнд гэхээсээ тэдэнд илүү ач холбогдолтой.
Би энд Ардчилсан нам нь сайн, МАХН нь муу гэж яриагүй. Аль алин нь зуу зуун мянган гишүүнтэй, аль алин нь улс орны хөгжил цэцэглэлийн төлөө яваа манай нийгмийн голлох хоёр улс төрийн хүчин. Аль алин нь эгнээндээ эх оронч хөвүүд охидоо ч багтаасан, адаг шааруудыг ч хавчуулсан. Манай нийгэм энэ хоёр намд хуваагдан талцдаг байсан нялхсын үеийн өвчнөө нэгэнт өнгөрөөжээ. Одоо тонуулчид нэг талдаа гарч тоногдогсод нь нөгөө талдаа ялгарч байна. Торны аалзнууд нэг талдаа гарч торонд орооцолдон баригдаж идэгдэж байгаанууд нь нөгөө талдаа гарчээ. Гэвч идсэн эрүү хувхайрч идэгдсэн дов ногоордог юм шүү!
Тэвчээр барагдлаа! Энэ торыг зад татацгаая. Би Элбэгдоржид найдаж байна. Түүнийг би эх орноо эгшин зуур хөгжүүлж шууд л цэнгэлийн манлайд аваачина гэж итгэж байгаа юм бишээ. Тэр хоёр удаа Ерөнхий сайдаар томилогдсон авч эхнийхэд нь Эрдэнэтийг ухлаа гэж, дараагийнхад нь авилгачдыг илрүүлж эхэллээ гэж аалзнууд нийлж байгаад түлхэн унагасан юм. Тэр одоо аалзнуудаар томилогдох биш ард түмнээр сонгогдоод гараад ирвэл манай нийгмийг боймлон ороосон торноос чөлөөлж өгөх болов уу л гэж горьдож байна. Магадгүй миний сүүлчийн горьдлого!
Энхбаяр сонгогдвол манай орон маргааш нь сөнөчихөнө гээд байгаа юм бишээ. Энэ байтугай зовлон гамшиг туулсан ард түмэн байна эрхбиш тэсээд гарах биз. Ямар ч булхай луйваргүйгээр манай ард түмний хүсэл эрмэлзлэлээр тэрээр сонгогдвол тэр л биз. Бид үнэхээр өөрснөө хүсэж байгаа бол энэ нь ард түмний л сонголт. Элбэгдоржид найдаж байгаа нь миний л хэрэг, Энхбаярт талтай байгаа нь тэдний л хэрэг. Гагцхүү манай ард түмний сонголт үнэн мөнөөрөө тодрох ёстой. 2004 оны сонгуулийг хэрхэн луйвардаж байсныг бүгдээрээ харсан. Юм хэлээгүй. Өнгөрсөн жил бас л луйвардсан. Хатагтай Бурмаа гурван шатын шүүхээр явж бодитой баримт гаргаж чадсаны хүчинд 2008 оны сонгууль луйвар болсныг нотлон шүүхийн бүх шатанд ялж, шүүхээр үүнийг хүлээн зөвшөөрүүлсэн. Луйварт дургүйцсэн иргэд хэдэн арван мянгаараа талбайд бөөгнөрөхөд тэднийг Америкийн империалистуудын өдөөн тухиралтаар өнгөт хувьсгал хийхийг санаархагчид гэж нэрлэсэн. Бидэнд өнгөт хувьсгал биш, зүгээр л үнэн дүн хэрэгтэй байна!
Ачдаа, хүүхэддээ, ахдаа, дүүдээ, найздаа, эх орон нэгтнүүддээ хандахын учир: таны саналыг луйвардаад байгаа учраас та үүндээ хяналт тавиачээ. Өөрийнхөө төлөө, үр хүүхдийнхээ төлөө, эх орныхоо төлөө ганц удаа ч гэсэн санаа тавь л даа. Дөрвөн ханатай умгар гэрээс дөчин долоон хүн санал өгсөн баримт илэрсэн шүү дээ. Талийгчийн ясыг өндөлзүүлж хаа газрын нэгмуу луйварчин танай бүрлээчийн өмнөөс санал өгч байгааг зогсоолгооч. Гадаадад байгаа хэдэн зуун мянгаар тоологдох иргэд та бүхэн энд байгаа гэр орон руугаа бичиж өөрийн чинь өмнөөс адгийн нэг новш санал өгөөд байгааг болиулаач. Үнэн шудрагаараа бол манай улсын ерөнхийлөгч хэн болсон ч яадаг юм, ард түмний л сонголт юм чинь. Луйвар булхайгаар бол бурхан өөрөө сонгогдсон ч эрхээ ашиглуулж дээрэмдүүлсэн бид эрс эсэргүүцэн тэмцэх ёстой. Болбол бүгдээрээ сонгуульд оролцооч, төрийн эрхийг барихаар олгогдсон дөрвөн жилд нэг олддог ганцхан минут чинь шүү дээ. Хэрэв чи сонгуульд ороод саналаа өгөөд явдаг байсан бол өнөөдөр манай орны нүүр царай хувь тавилан хавьгүй өөр байх байсан ч юм бил үү? Боолчлол руу чиглэсэн зам дагаад чи өөрөө алхаад байна шүү дээ. Одоо болоо, сэхээрч үз ах минь, эгч минь, дүү минь, хүү минь, найз минь. Уул нь бидний хувь заяа бидний л гарт байгаа юм шүү дээ, үүнийгээ олж хараач!
2009 оны 5 дугаар сар 1
Октябрийн эргэлт
КОБАГИЙН ТОГЛООМ
Коба мэдээж тоглоомоос гадуурхагдаагүй. Энэ өдрүүдэд тэр өөр тоглолттой байсан, үүнийг Троцкий мэдэхгүй байх учиргүй.
Анна Аллилуева: “Октябрийн эргэлтийн яг өмнө Ильич ирлээ. Хонх дарав. “Танд хэн хэрэгтэй вэ?”. Босгон дээр үл таних хүн зогсоно. “Сталин байна уу?” Дуугаар нь би Ленин гэж танив. Ээж түүнийг хоолонд урьсан боловч татгалзсан. Тэр хоёр цөөн хэдэн үг солилцоод хамтдаа гараад явсан”.
Энэ дурсамж Сталиныг тахин шүтэж байх үед бичигдсэн учраас болгоомжтой хандах хэрэгтэй. Гэхдээ яг ингэж... Троцкий бас бичсэн!
“Гол төлөв Сталинаар дамжуулан Ленинтэй холбоо барьж байсан”. Энд л хамаг тайлал байна! Кобагийн гол үүрэг редакци биш, нууц байранд орогносон Ленинийг босогчидтой холбоход оршиж байв.
Троцкий бичсэнээ мэдээж тодотгосон “Цагдаагийнхан хамгийн бага сонирхох хүний хувьд Сталинаар дамжуулан Ленинтэй холбоо барьж байлаа”.
Ганц тэр ч биш, 7-р сарын ширүүн өдрүүдэд Ленинийг аварсан хүний хувьд. Жолоодогч тун болгоомжтой нэгэн. Түүний хулчгар зан, зодуулж нүдүүдэхээс үхтлээ айдаг нь ах нь дүүжлүүлж үхсэн аль бага насны үеэс нь эхтэй. С.Аллилуевын гар бичмэлд нэгэн зугаатай явдлыг дурдсан байдаг. Емелъяновын өвсөн овоохой руу явахынхаа өмнө Ленин вокзал орох замаа газрын зураг дээр сайтар ажиглан тогтооно. Хэдийгээр Аллилуев түүнд замаа сайн мэднэ, ямар ч аюул байхгүй гээд байхад Ленин шөнөжин газрын зургийг хараад л сууж.
Хэрэв бослого амжилтгүй болбол өөрийг нь ёстой хайр найргүй сүйд хийнэ гэдгийг Ленин сайн ойлгож байлаа. Тиймээс тэрээр долоон сард чадвараа харуулсан итгэлт нөхөр Кобад биеэ даатгажээ. Ингэхээр Лениний сонирхол бол цагдаа Кобаг аль болох анзаарахгүй байх ёстой, иймээс түүнийг Смольныйгоос хол байлгажээ. Төрийн эргэлтийн үеэрхи намаас Кобад өгсөн үүрэг роль энэ байх нь. Ийм даалгавар авахын тулд тэр ч их хичээсэн – энэ нь шинэ Кобад дуртай байрлалаа эзлэх боломж олгож байгаа юм: ялбал үр жимсийг нь хүртэнэ, ялагдвал аюулгүй үлдэнэ.
Ингэхээр тэр Лениний хүчээр тоглоомоос гадуур байж. Ийм ч учраас эргэлтийн маргааш л тийм амархан тоглолтонд эргэж орсон байна.
Бослогын гол штаб Смольныйд байлаа. Смольныйг сүйдэлчихвэл цаана нь нөөц штаб ч байсан: Петропавловск цайзад Павловын хороо, хоёр дахь нь Балтын экипажийн хуаран, гурав дахь нь “Аврора”. Ингэж бослогын удирдагчдын нэг Подвойский бичжээ.
Лениний аюулгүй байдлыг хамгаалах бүхэл бүтэн схем төлөвдөгдсөн байжээ: бослого бүтэлгүй болбол нөөц байранд аваачих, тэгээд Жолоодогчийг цааш нь Петроградаас холдуулж Финлянд руу шилжүүлэх. “Цагдаагийнхан хамгийн бага сонирхох хүн”-ий хувьд Коба энэ ажлыг гүйцэтгэх ёстой аж. Түүний маш чухал, гэхдээ баатарлаг биш үүрэг ийм ажгуу.
Тэр өөрөө ч, бусад удирдагчид ч энэ талаар дуугүй байсныг дээрд үзэх болсон юм. Сталины албан ёсны түүх судлал мань хаширыг бужигнаж байгаа Смольныйд байрлуулж, Лениний хамтаар бослогыг удирдуулжээ. Эргэн тойронд нь нэр усгүй баахан хүн эргэлдэнэ, учир нь тэднийг бараг бүгдийг нь Сталин буудаж орхисон.
Энэ өдрүүдэд Коба “тайван зам” гэдэг тоглоом тоглож байв. Зөвлөлүүдийн хоёрдугаар их хуралд үүрэг хүлээсний хувьд маргааш нь болох их хурлын өмнөх төлөөлөгчдийн зөвөлгөөнд оролцохоор үдийн алдад троцкийн хамт тийш очижээ. Эмерүүдийн нэг нь асууж байна: “Хувьсгалт цэргийн зорилго юу вэ – бослого уу, эмх замбараа тогтоох уу?”. “Эмх замбараа” – гэж Коба дор нь хариулав.
Тайван замын тухай хурал дээр суртчилж суусан ч Коба Ленинтэй холбоотой байсаар. Лениний орогнож байсан гэрийн эзэгтэй В.Фафановагийн дурсамж Намын архивт хадгалагдаж байгаа: 24-ий өглөө болуут Политехникийн дээд сургульд болж буй цуглаан дээр үг хэлж байгаа Сталинд В.И.-ийн зурвасыг дамжуулах хэрэг гарсан”.
Кобатай байнга холбоотой байсны хүчинд эргэлтийн амжилттай явцын талаар ленин бүрэн мэдээлэлтэй байв. Хоёрдугаар сарын хувьсгал давтагдах нь илэрхий боллоо – ямар ч эсэргүүцэо гарахгүй нь. Хорогдох байрандаа ялалт бүрэн дустал байж байх тохиролцоог ленин зөрчив. Түүнийг хамгаалж байсан фин үндэстэн Рахъя: “Сталиныг дуудахыг Ильич даалгалаа”. Энэ нь цаг авсан ажил болохыг ойлгоод дүрээ хувиргаад Смольный руу Кобагүй гарч одов.
Ялалт тодорхой болчихсон байсан ч Ленин Смольныйд ирээд багаа авсангүй. Троцкий: “Владимир Ильич бид хоёр сууж байлаа. Тэрээр шүд нь өвдсөн хүн шиг зузаан самбаагаар эрүүгээ ороосон, нэг их том нүдний шил зүүчихсэн – ер нь л харахад хачин инээдэмтэй. Хажуугаар өнгөрсөн меньшевик Дан энэ хачин хүнийг их л анхааралтай ширтсээр холдов. Ленин намайг тохойгоороо түлхээд: муу шаар чинь таньчихлаа”.
ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ГИШҮҮН
Шөнө нь Ленин ТХ-г хуралдуулж засгийн газар байгуулав. Большевик хүүхэн С.Равич дурссан нь: “Шалаар нь нэг польто хаялсан жижигхээн өрөөний муухан гэрэлтэй ширээ тойроод сууна. Өрөөний хаалгыг байн байн тогшиж бослогын дараа дараагийн амжилтыг илтгэнэ. Энд Ленин, Троцкий, Зиновьев, Каменев, Сталин нар байсан”. Коба Смольный руу тун ч яарч иржээ – шинэ засаг байгуулагдаж байна шүү дээ. Францын хувьсгалыг дандаа жишээлж байдаг Троцкийн саналаар шинэ сайд нарыг ардын комиссар гэхээр боллоо. Ленинд энэ таалагдав. Бүрэлдэхүүн ярьж эхэллээ. Төрийн эргэлтийн гол зохион байгуулагчийн хувьд Троцкийг Ардын комиссариатын Зөвлөлийн дарга болохыг Ленин санал болгов. Троцкий энэ талаар сонсохыг ч хүссэнгүй, түмэн шалтгаан тоочсоны нэгэнд өөрийнхөө жүүд хүн болохыг сануулав. Ленин аргагүй болж өөрөө энэ суудлыг эзэллээ. Троцкийд “гадаад хэрэг” гэсэн суудал санал болгов. Мэдээж Ленин үнэнч Кобагаа мартсангүй. Гүрж эр үндэсний асуудал хариуцсан гол комиссар болох нь тэрээ.
Шөнийн үлдсэн цагийг шинэ засгийн тэргүүн энэ жижиг өрөөний шалан дээр сонин дэвсээд өнгөрөөв. Шинэ ардын комиссар унтсангүй – Түр засгийн газрыг түлхэн унагасныг тохиолдуулан ард түмэнд хандах үгээ бичиж байна. Яг энэ үед уг нь Түр засгийн газар унаагүй, Өвлийн ордондоо байсаар байлаа.
Өдөр 14.45-д Смольныйн их танхимд Петроградын Зөвлөлүүдийн онц хуралдаан эхэллээ. Нэгэн гэрчийн бичсэн нь: “Хоёр эгнээ цалин цагаан багана ярайж, танхимыг болор люстр гэрэлтүүлнэ. Дотроос нь эзэн хааны зургийг хуу татаад авчихсан алтан жаазны наана тэргүүлэгчдийн ширээ ярайна... Ёслолын хар костюм дээр цэрэг шинээл нөмөрсөн Троцкий гарч ирлээ. Тэрээр Зөвлөлүүдийн нэрийн өмнөөс Түр засгийн газар үгүй болсныг зарлав. Троцкийн хурц дайчин үгс тархи өрөмдөнө. Энэ үгс яг л хайлсан төмөр лугаа адил урсана. Түүний үгийг амьсгал даран сонсох хүмүүс хаашаа л бол хаашаа дагахад бэлэн болтлоо автжээ!”.
Дараа нь Ленин үг хэлж, ажилчин – тариачны хувьсгал ялсныг зарлав.
Молотовын дурсамж: “Би тэргүүлэгчдийн эгнээнд, индрийн арханд сууж байлаа. Ленин танхим руу хандахдаа өрөөсөн хөлөө өргөж ярина. Үг хэлэхээрээ ингэдэг зуршилтай байсан юм. Гутлынх нь ул харагдана. Ул нь цоорчихсон нь надад ажиглагдсан”.
Хязгааргүй их эрх мэдэл цоорхой ултай шаахайнаас эхэлжээ... Хожим нь хурлыг Коба “редакторласан”. Түүний түүхчид зөвхөн Лениний илтгэлийг л үлдээжээ.
Коба Смольныйгаас гарахгүй хорогдоно. Түр засгийн газар Өвлийн ордонд байралсаар. Одоохондоо большевикууд бол ердөө л үймээн дэгдээгчид. Ленин уурсан: “Юу ч болсон хамаагүй Түр засгийн газрыг л тонилгох хэрэгтэй”.
Энэ хооронд Зөвлөлүүдийн хоёр дугаар их хурал эхэллээ. Коба индэрт суух олон дарга нарын дунд алга. Ленин айсан хэвээр, тиймээс нүүрний будагтайгаа. Коба Смольныйн аль нэг өрөөнд нуугдан, хэрэг гарвал хувьсгалын Жолоодогчийг аваад алга болоход бэлэн байдалд байлаа.
Асуудал тийм ч өөдрөг харагдахгүй байна. Керенский бүслэгдсэн Өвлийн ордноос мултарч хүчээ зузаатгахаар фронт руу явжээ. Дотор нь Түр засгийн газар байрлан хуралдаж байгаа Ордон эсэргүүцэл үзүүлсэн хэвээр.
Подвойский: “Өвлийн ордныг бид 25-ы өглөө дайрах ёстой байсан юм. Товыг хагас өдрөөр, дараа нь зургаан цагаар сунгаснаа сүүлдээ ерөөсөө тов зарлахаа больсон. Ленин нэг жижиг өрөөнд бүгнэ. Зөвлөлүүдийн хурлын нээлтэнд тэр оролцоогүй... В.И. хараал талбин хашгичиж биднийг бараг л буудахад бэлэн байлаа”.
ШИНЭ ЕРТӨНЦ
Орой зургаа гэхэд Өвлийн ордон орох бүх замыг бослогын цэргүүд хаав. Ордныг хамгаалалтынхан хаяж одлоо. Шөнө дунд гэхэд эмэгтэйчүүдийн суман, цаана нь хэдэн цэрэг ордонд үлдэв. Одоо болоиж гарлаа. Петропавловск цайзас болон “Аврора” онгоцноос хий буу тавьлаа. Чимээг нь хот даяара сонслоо. Ингээд Төв штабын хаалганаас байлдааны буугаар буудаж эхлэх нь тэр. Ордны сараалжин хаалгыг эвдэн онгойлгов.
Хоёрдугаар сарын хувьсгал төгсгөл боллоо. “Нарлаг хавар эхэлсэн зүйл энэхүү аймшигт зэврүүн намраар төгслөө... Хүмүүс эзгүйрч, дэр норж, гэрэл унтарлаа... Буудалцах чимээ энд ч сонстоно... Тулалдаан үргэлжилсээр... буудалцааны гал цахилгаан цахих шиг маналзан манай тагтнаас ч харагдана” – хэмээн тэр шөнө Занаида Гиппиус тэмдэглэжээ.
Буудсаны дараа дайралт эхэллээ. “Большевикууд тэр шөнө хэдэн хүүхнийг л ялсан юм шүү дээ” – хэмээн эмэгтэйчүүдийн сумангийн ахлах унтер офицер Мария Бочарникова дурсчээ.
Шөнийн 1.50 гэхэд (10 дугаар сарын 26 эхэлжээ) Ордныг эзлэв. Ингэж л эхэлсэн юм даа!
Сүүлчийн хааны тасалгаан дахь үнэтэй хавтас бүхий өрсөн номуудыг тарааж шидэн, үнэт эдлэлийг нь тонон, ордныг нэгжсээр подволд орон дарсны агуулах руу орцгоолоо. Дарсыг зөөн талбайд гаргаж хуарангууд руу ачлаа. Баривчлагдсан сайд нарыг гудамжны бэхлэлт дундуур туун Петропавловск шорон руу авч одов.
Бочарникова: “Хүүхнүүдийг баривчилсан. Гренадорын хорооныхны хүчээр л бидний хэн нь ч хүчиндүүлээгүй. Бидний зэвсгийг хураасан... Нэг л хүн алагдсан”. Гэхдээ эднээс олон хүүхэн ямар ч зэвсэггүй гэртээ харьж яваад алагджээ. Согтуу байлдагч, усан цэргүүд тэднийг хүчиндэн, өндөр байшингаас гудамж руу чулуудаж байв.
Бочарникова энэ удаа амь гарсан боловч сүүлд нь иргэний дайнд алагдсан.
Энэ үед их хуралд меньшевик Абрамовичийн сөөсөн хоолой танхимын шуугианыг давах гэж оролдон цахиртана. Тэрээр ордныг “Аврора” буудаж байгааг одоохон зогсоо гэж орилно. Өвлийн ордонг эзэллээ хэмээн “Аврора” хөлгийн усан цэрэг зарлангуут нижигнэтэл алга таших чимээ түүний ядарсан хоолойг нам дарав. “Дөнгөж ингэж зарласан хойно л Ленин хиймэл үсээ авч, нүүрний будгаа арилгасан” – хэмээн Троцкий бичсэн байна.
Хурал өглөө тав хүртэл үргэлжлэв. Дараа нь ядарсан ялагчид түр нойр авлаа... “Хэн нэг нь шалан дээр бүтээлэг хулдаад дэр тавьсан дээр Владимир Ильич бид хоёр зэрэгцэн хэвтэв. Өглөө болсон хойно Ленин: “Нууц байдлаас засгийн эрх рүү дэндүү түргэн шилжлээ дээ... толгой эргэмээр юм” хэмээн яагаад ч юм германаар хэлсэнсэн” – хэмээн Троцкий бичжээ.
Сэтгэл хөдлөм энэ энэ агшинг үнэнч Коба ажиглаж суусан байх.
Хоёр удирдагчийн нөхөрлөлийн үнэ цэнийг тэр сайн мэднэ. Хоёр удирдагч гэж байдаггүй юм даа.
Төрийн эргэлт хийсэн хүмүүс Смольныйн олон өрөөнд энэ үүрээр хичнээн их аз жаргалтайгаар нойр аваа бол. Энэ өрөөнүүдийн нэгэнд цог нь унтарсан гаанстай жижигхэн дүнсгэр гүрж унтаж байна. Энэ олон аз жаргалтнуудыг тэр хожим бут ниргэх болно.
Манантай жихүүн өглөө болж нойтон цас хаялана. Сониуч нэг нь Өвлийн ордны өмнүүр алхаж эвдэрсэн гудамжны гэрэл, энд тэндгүй тараагаад хаячихсан түлээг гайхан харна.
Энэ өглөө шинэ ертөнц төрсөн юм. Кобагийн ертөнц.
Баабар орчуулав
Чихэр идэхээ больсон Энхбаяр
Харин зурагтынхан ёстой гунзай асуултууд цуглуулжээ. “Ажилгүйдлийг арилгах уу?”, “Ард түмнээ харж үзэх үү?” Юмыг шудрага зөв болгох уу?” Тэгээд юу гэж хариулах болж байна? Арилгахгүй, харж үзэхгүй, шудрага болгохгүй энэтэр гэх юм уу? Асуулт ч ер нь Энхбаяр янз янзын юм санаачилж суудгийг илрүүлэхэд чиглээ юу гэлтэй. Уг нь хүмүүс эдний сүүлийн бүтэн хагас сар маргалдсан сэдвийг л сонирхож байгаа болохоос тэртэй тэргүй Ерөнхийлөгчийн эрх мэдэлд хамаардаггүй асуудлаар хэн нь илүү бүлтрэхийг харах гээгүй юм л даа.
Содон хариултууд байсаан. Хаа очиж Элбэгдорж дайрч довтолсонгүй. Энхбаяр үгийн далим алдалгүй өрсөлдөгчөө байн байн жийж байлаа. Архангай гэсэн үг сонсонгуутаа шууд өөртөө хамрууллаа. Өөрийнхөө цэвэр цусны, төвийн төв, хав халх гэдгээ тодотгохын зэрэгцээ өрсөлдөгчийгөө дарж авах хамгийн гол дархан мэх нь болох “бохир цусны онол”-оо тодотгож буй бололтой. Энэ ажиллагаа их эрт эхэлсэн юм. Элбэгдоржийн Солонгост ярьсан үгийг нь “хүний нутагт хонь хариулж явахдаа” болгон засаж байхад эцсийн хариуг ингэж гаргахаар тооцжээ. Төрсөн хоёр өдөртэй, нүд нь бүлцгэр гээд л байн байн бичээд орилоод байхаар нь ямар жижиг юмаар хөөцөлддөг юм гэж гайхаж байтал, үнэндээ “том” мэс ардаа нуусан байжээ. Харин Энхбаяр “эцсийн үг” хэлэхдээ “өрсөлдөгчөө би нэг ч удаа гүтгээгүй” гэж огт нүдээ цавчилгүйгээр наадгийн! Ховдын Барсболд хэвлэлийн бага хурал зохиож Элбэгдорж шинжаан хүн болох асуудалд МАХН ямар ч хамаагүй гэж мэдэгдэхдээ нүд нь цавчих байтугай томорч байхым. Сэтгүүлчийн л асуудал гэнэ. Ерээд оны эхээр Оросоос плутон зөөж гаргадаг сүлжээ үүсчээ. Харин үүнийг мөнгөнд дуртай тэнэгээр гүйцэтгүүлнэ. Ахиухан мөнгө өвөртлүүлээд л онц аюултай цацраг идэвхит бодисыг пламастраар биед нь нааж өгөөд явуулчихана. Өнөөх нь хоёр зөөгөөд л чөмөг нь задарч үхдэг юм байгаа биз дээ. Захиалагчид цогцосны хармаанаас түрүүн өгсөн мөнгөө эргүүлж сугалаад л болоо. Энхбаяр нүдээ цавчихгүй байгаа шалтгаан нь үүнийг плутон зөөгчөөр гүйцэтгүүлсэн. Үнэхээр түүний амнаас “Элбэгдорж шинжаан хүн” гэсэн үг огт гараагүй. Уг нь Шинжаан гэдэг нь “шинэ зааг” гэсэн утгатай газрын нэр болохоос тийм үндэстэн огтоос үгүй л дээ.Бороо гоулдын гэрээнээс болж Монгол Улс толгой эргэм мөнгө алдсан, түүнийг Элбэгдорж хийгээд авилга авсан гээд улайм цайм авдагийн! Гарын үсэг зурсан хүний хувьд би сайн мэдэх юм. 1997 оны ашигт малтмалын хууль, 1997 оны 12-р сард гарсан Тогтвортой байдлын гэрээ хийх Засгийн газрын тогтоолын дагуу энэ гэрээ хийгдсэн. Үүнийг мэдээллийн хэрэгслэлийг бүгдийг нь урьж баяр ёслолын байдалтай гүйцэтгэсэн. Гэрээг тэр үед Английн компанитай хийсэн. Гэрээ ёсоор хоёр жилийн дотор хөрөнгө оруулж ирэхгүй бол хар аяндаа хүчингүй болох байлаа. Харин 2001 оны 12-р сард Энхбаярын санаачлага, гишүүн Содхүүгийн уншсанаар алтны онцгой татварыг хүчингүй болгох хууль гарсны дараа буюу уг гэрээ хүчингүй болсноос олон жилийн дараа анх гэрээ хийсэн Английн компани биш Канадын Сэнтэра гоулд гэдэг өөр компани Бороогийн ордыг эзэмшихээр боллоо. Алтны онцгой татвар хүчингүй болгоход хүчин зүтгэсний шан болгож Гунгаадорж, Алтай нарын хотын уугуул гишүүдэд Монголбанкны ажиллагсаддаа зориулсан байрнаас тус болгонд нь 4 өрөө байр өгсөн юм. Ордын хамтран эзэмшигч нь тэр үеийн Гадаад яамны дэд сайд Батболд байлаа. Миний тооцсоноор онцгой татвар хүчингүй болгосноор Монголд 100 сая долларын алдагдал учиржээ. 2003 оноос Монголд хөрөнгө оруулж эхэлсэн Сэнтэра гоулд компанийн сайтад байгаа тайланд тус компани Монголд хөрөнгө оруулж эхлэхээсээ хоёр жилийн өмнө буюу онцгой татварыг хүчингүй болгодог 2001 онд Монголд 30 сая доллар оруулсан гэж байдаг. Бороо гоулдын нээлтэн дээр Ерөнхий сайд Энхбаяр тууз хайчлан зүсэн зүйлээр магтаад малиганаад явж буй кино дүрс нэгэнт үлджээ. Энэ тухай би мөн ч олон бичлээ. Энийг нэг талд нь гаргах юмсан. Надад бүх баримт нь бий. Энэ шүүх цагдаа прокурорынхон ирж надтай уулзаач. Хаана нь гэмт хэргийн шинж агуулагдаж байгааг нэг тодотгооч. Сонгуулиар биенээ ялладаг тоглоом биш шүү дээ, гэмт хэрэг ярьж байна.
Монголын бүх төрийн өндөрлөг дамжин зайдалсан хүн одоо болтол хувьцаа гээч юмыг ойлгоогүй өдий хүрсэн гэдэг харин намайг гайхашрууллаа. Хувьцаа ярихаар 1990 оны өмч хувьчлах тасалбартай холиод байх юм. Тэр үед улсын өмч хувьчилсан механизмын ядахнаа үндсэн санааг ойлгосонгүй. Улсын өмчөөс хүртэх эрх олгосон тасалбар, хувьцаа хоёр ялгаатай гэдгийг энэ талаар огт ойлголтгүй хүнд яажшүү тайлбарладаг ч юм билээ.
Надад ёстой үнэн таалагдсан яриа бол Энхбаярын Неругаас авсан сургамж!! Хүүхэд нь чихэр идээд байхаар ээж нь Ерөнхий сайд Неруг загнаад өгөөч гэж гуйжээ. Төрийн тэргүүн түүнийг долоо хоноод ир гэж. Ирэхээр нь битгий чихэр идэж байгаарай гэжээ. “Долоо хоногийн өмнө хэлэхгүй яав?” гэж эхийг асуухад “Долоо хоногийн өмнө би өөрөө чихэр иддэг байсан, одоо больсон учраас бусдыг битгий чихэр ид гэж хэлэх эрхэй болсон” гэж тэндэхийн Үндэсний удирдагч өгүүлжээ. Ураа, тэндэхийн үндэсний удирдагчаас манай үндэсний удирдагч сайхан сургамж авчээ! Одоо манай хүн бас чихэр идэхээ больсон. Юутай ч сүүлийн долоо хоног. Ямар сайхан юм бэ? Одоо Энхбаяр маань юутай ч бусдыг “авилга битгий ав” гэж хэлэх эрхтэй боллоо! Сайн үйлс дэлгэрэг!
